جایگاه اهل بیت ^

براساس آنچه پیشتر درباره حجیت سنّت رسول خدا | و نیز علل اختلاف سنت بیان کردیم، نمى‏توان به آنچه به عنوان سنت رسول خدا | در دوره حیات آن حضرت رواج پیدا کرده است اطمینان کرد، تا چه رسد به عصر ما.و این عوامل که از دید رسول خدا | پنهان نبوده است.

از طرفى حرکت پیامبر یک حرکت مقطعى و کوتاه‏ مدت نبوده است که بعد از گذشت چند سال به پایان برسد؛ چنان که حرکت رسول خدا | تنها یک حرکت سیاسى، فرهنگى، عقیدتى، اجتماعى و… نبوده، بلکه حرکت همه جانبه‏اى بوده است که تا پایان جهان باید تداوم یابد.

بنابر این رسول خدا | باید براى خود جانشینانى در نظر بگیرد که آنان همان ویژگیهاى آن حضرت بجز نبوت را داشته باشند؛ یعنى هم از علم خدادادى برخوردار باشند که فراتر از دانش بشرى و مطمئن‏ترین راه براى دریافت دین باشد؛ دانشى که همانند وحى شک‏ناپذیر باشد، ولى نه آنکه با نزول جبرئیل و فرشته به دست آید تا به وسیله این دانش بتوانند مقصود خداوند از آیات متشابه، آیات کلى و… را بیان کنند و نیز وظایفى را که در آیات قرآن نیامده است و در عصرهاى بعد از نزول قرآن مردم بدان نیاز خواهند داشت، تبیین کنند.

همچنین جانشین پیامبر باید از عصمت خدادادى برخوردار باشد، به گونه‏اى که در هیچ شرایطى، از فقر و غنا، شکست و پیروزى، صلح و جنگ، شادى و غم، سلامتى و بیمارى و… در بیان احکام الهى تأثیر نپذیرد و تنها آنچه را که خداوند مشخص کرده است بیان کند. از چنین حالت روحى که در هیچ شرایطى جز خدا را نبیند و جز حرف خداوند سخن دیگرى را نشنود و جز راهى را که خداوند مشخص کرده است نرود، تعبیر به «عصمت» مى‏کنیم.

به طور قطع چنین آمادگى و تربیت و تایید الهى نمى‏تواند همه افراد جامعه را دربرگیرد، همان طور که پیامبرى شامل همه افراد جامعه نمى‏شود.

همچنین این افراد باید همانند پیامبر از طرف خداوند نصب شوند، تنها تفاوت آنها این است که ویژگیهاى پیامبر توسط پیامبر قبلى مشخص مى‏شد و آیات و معجزاتى در اختیار او قرار مى‏گرفت که دلیل بر صداقت او در ادعاى پیامبرى بوده است، ولى امام و جانشین رسول خدا | توسط پیامبر | مشخص و معرفى مى‏شود و در صورت نیاز از قدرت اعجاز براى اثبات صداقت خود در ادعاى امامت برخوردار است. براین اساس، نصب جانشینان رسولخدا| نیز باید توسط خداوند انجام گیرد، چرا که ویژگى عصمت و آن آمادگى روحى چیزى نیست که توسط بشر قابل کشف باشد و تا آن ویژگى احراز نشود، فرد صلاحیت این را ندارد که آن علم وسیع را در اختیار بگیرد اما اینکه چرا این افراد انتخاب مى‏شوند؟ سؤالى است که درباره پیامبران نیز وجود دارد که خداوند در پاسخ این سؤال مى‏فرماید:

{الله اعلم حیث یجعل رسالته}⁽[۱]⁾

«خداوند بهتر مى‏داند که رسالت خویش را کجا قرار دهد».

بدین سان جامعه اسلامى، بعد از رسول خدا | ، براى حرکت در مسیرى که آن حضرت مشخص کرده است هم به کتاب خدا نیاز دارد؛ چرا که آن اصل و اساس معارف اسلامى و احکام دینى و… است و هم به جانشینانى براى رسولخدا | که زوایاى پنهان کتاب و سنت رسول خدا | و ناگفته‏هاى کتاب و احکام را براى خلق همانند رسول خدا | بیان کنند.

به نظر ما خداوند متعال این انتخاب و انتصاب را انجام داده و رسولخدا| نیز آن را به جامعه اسلامى معرفى کرده است. به نظر مى‏رسد جامع‏ترین حدیثى که این سه ویژگى را – یعنى نصب الهى، علم خدادادى و عصمت – به طور واضح و یکجا بیان مى‏کند، حدیث ثقلین است.

این حدیث به عبارت‏هاى گوناگون نقل شده است که ما خلاصه یک نقل آن را مى‏آوریم تا هر سه مسئله مورد اختلاف بین شیعه و اهل سنت را دربرداشته باشد:

«قال رسول اللّه | : انّى تارک فیکم الثقلین کتاب اللّه و اهل بیتى و انّهما لن یفترقا حتى یردا علىّ الحوض و سئلت ربّى ذلک لهما، فاعطانى، فلا تقدمو هما فتهلکوا و لا تقصروا عنهما فتهلکوا و لا تعلّموهم فانّهم اعلم منکم.»⁽[۲]⁾

«پیامبر | فرمود: دو چیز گرانبها را میان شما مى‏گذارم؛ یکى کتاب خدا و دیگرى اهل بیتم و بدون تردید این دو از هم جدا نمى‏شوند تا در کنار حوض بر من وارد شوند و از پروردگارم خواسته‏ام که این دو از هم جدا نشوند و خداوند این دعاى مرا اجابت کرد. پس از آنان پیشى نگیرید که هلاک مى‏شوید و از آنان باز نمائید که هلاک مى‏شوید و به آنان چیزى نیاموزید، بدون تردید آنان از شما داناترند».

([۱]) انعام/۱۲۴.

([۲]) قندوزی حنفی، یبابیع الموده، ص ۳۷، الباب الرابع.