– بلافصل نبودن جانشینى

گفته‏اند؛ بر فرض این که بپذیریم آیه بر امامت امام على × دلالت مى‏کند، بیانگر این نیست که این جانشینى باید بلافصل باشد. به این شبهه توجه کنید:

«مِن این قلتم انّها تدلّ على امامته بعد رسول اللّه من غیر فصل.»

این شبهه در برخى از منابع آمده است.⁽[۱]⁾

نقد

بعد از پذیرش دلالت آیه بر امامت امام على × بلافصل بودن آن را از چند طریق مى‏توان اثبات کرد:

الف – شأن نزول آیه

پیشتر از هشت طریق ثابت کردیم که آیه در شأن امام على × نازل شده است یکى از آنها اجماع امت و مفسران بر نزول آیه در شأن امام على × بود.

اگر آیه بر امامت دلالت کرد و تعیین مصداق آن از طریق شأن نزول، منحصر در امام على × شد، بیانگر جانشینى بلافصل آن حضرت است.

ب – دلالت واژه «انّما»

پیشتر در تقریر استدلال شیعه به این آیه بر امامت بلافصل حضرت امیرالمؤمنین × یادآور شدیم که یکى از مقدمات استدلال، وحدت نظر لغت‏شناسان بر دلالت «انّما» بر حصر است. بنابر این با کاربرد این واژه در آیه یاد شده، خداوند سرپرستى و تصرف امور مسلمانان را در خود و رسول خویش و امام على × منحصر مى‏کند که دلیل دیگری بر جانشینى بلافصل مى‏کند.

ج – دلالت «ولى» بر جانشینى بلافصل

پیشتر از لغت شناس معروف عرب – ابوهلال عسکرى – در معناى ولى نقل کردیم که او در این باره مى‏نویسد:

«اصل الولىّ جعل الثانى بعد الاول من غیر فصل، من قولهم هذا یلى ذاک ولیا و ولاه اللّه کانّه یلى امره و لم یکله الى غیره و ولاه امره و کله الیه، کانّه جعله بیده و ولى امر نفسه قام به من غیر وسیطه.»⁽[۲]⁾

«اصل، ولى قراردادن دومى بعد از اول و بدون فاصله است و این از سخن عرب گرفته شده است که این پشت سر آن مى‏آید و اینکه گفته مى‏شود خداوند او را ولىّ قرار داد. گویا کارش را به او واگذار کرده و به دیگرى واگذار نکرده است و اینکه گفته مى‏شود او را ولىّ امرش قرار داد، گویا کار را به دست او واگذاشته است و اینکه گفته مى‏شود خودش ولىّ خودش شد؛ یعنى بدون واسطه کار خودش را به عهده گرفته است».

([۱]) تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج ۴، ص ۲۸۴؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۲، ص ۲۹.

([۲]) الفروق اللغویه، ص ۲۳۵.