عدم دلالت «انّما» بر حصر

گفته‏اند؛ کلمه «انّما» دلالت بر حصر نمى‏کند تا بگوییم مصداق این آیه در عصر رسول‏خدا | امام على × بوده است. به این شبهه توجه کنید:

«و لا نسلّم ان کلمه انّما للحصر.»

فخر رازى نیز به این شبهه اشاره کرده است.^([۱])

نقد

۱- به نظر مى‏رسد که این شبهه تنها از شخصیت فکرى فخر رازى سرچشمه گرفته است که با توجه به شاکله فلسفى او چنان که خود وى گفته است، بنا دارد در برابر هر چیزى علامت سؤال بگذارد،⁽[۲]⁾ نه اینکه اعتقادى به شبهه یاد شده داشته باشد.

۲- درباره این قضاوت و شبهه فخر رازی به کلام ابوحیان، ادیب و مفسر معروف، بسنده مى‏کنیم. وی گفت: گرچه فخررازى در بعضى از علوم ید طولانى دارد، ولى در ادبیات عرب تخصصى ندارد.⁽[۳]⁾

۳- شاهد بر اینکه فخر رازی در ادبیات عرب تخصص نداشته این است که هیچ کس چنین سخنى را نگفته است.

۴- در ابتداى بحث دیدگاه لغت‏شناسان را نقل کردیم که «انّما» براى «حصر» است و حتى در توجیه و علت حصر آن که دو نظریه مطرح بود، آنها را نقل کردیم که در اینجا تکرار نمى‏کنیم.

۵- فخر رازى نیز به این سخن اعتقادى ندارد؛ زیرا در آیه: {قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحى إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ}⁽[۴]⁾ وی «انما» را به معنای حصر آورده و مى‏نویسد:

«فانى بشر مثلکم و لا امتیاز بینى و بینکم، الاّ بمجرد انّ اللّه عز و جل اوحى الىّ.»⁽[۵]⁾

«من بشرى هستم مانند شما و هیچ امتیازى میان من و شما وجود ندارد جز اینکه خداوند تبارک و تعالى به من وحى کرده است».

۶- تعجب از فخر رازی است که در این جا میگوید: «انما» بر حصر دلالت نمیکند در حالی که در اصول اصرار دارد «انّما» بر حصر دلالت دارد!

([۱]) فخر رازى، التفسیر الکبیر، ج ۱۲، ص ۳۰.

([۲]) همان، ج ۱، ص ۹.

([۳]) البحرالمحیط، ج ۱، ص ۲۶۱.

([۴]) کهف /۱۱۰.

([۵]) التفسیر الکبیر، ج ۲۷، ص ۹۸.